Skutki uboczne stosowania biotyny często pozostają w cieniu jej reklamowanych korzyści dla zdrowia włosów. Choć suplementy z biotyną cieszą się ogromną popularnością wśród osób marzących o bujnej fryzurze, niewiele z nich zdaje sobie sprawę z potencjalnych konsekwencji ich stosowania.
Biotyna, znana również jako witamina B7, rzeczywiście wspiera kondycję włosów dzięki swoim wyjątkowym właściwościom. Jednakże podczas stosowania biotyny na włosy należy zachować ostrożność. Wielu użytkowników zastanawia się, na co jeszcze wpływa biotyna w organizmie oraz gdzie w jedzeniu jest biotyna, zanim sięgną po suplementy.
W tym poradniku przedstawimy kompleksowe informacje o biotynie – co to właściwie jest, jakie są jej pozytywne działania, ale przede wszystkim, jakie skutki uboczne może powodować. Dowiesz się również, jak bezpiecznie stosować biotynę, by cieszyć się jej zaletami, minimalizując jednocześnie ryzyko niepożądanych reakcji.
Czym jest biotyna i jak działa na włosy
Witamina B7, znana również jako biotyna, przyciąga uwagę osób poszukujących skutecznych sposobów na poprawę kondycji włosów. Ta niezwykła substancja, choć często wymieniana na etykietach kosmetyków, pozostaje dla wielu tajemnicą. Warto zatem poznać jej naturę i mechanizmy działania.
Biotyna jako witamina B7 (H)
Biotyna to organiczny związek należący do grupy witamin B, rozpuszczalny w wodzie 1. Znana również pod nazwą witaminy H lub koenzymu R 2, wyróżnia się tym, że organizm nie magazynuje jej nadmiaru – zbędne ilości są usuwane z moczem 1. Dlatego wymaga regularnego dostarczania z pokarmem lub suplementami 1.
Witamina B7 uczestniczy w wielu kluczowych procesach metabolicznych, w tym w metabolizmie glukozy, cyklu kwasu cytrynowego oraz przemianach dwutlenku węgla 2. Przede wszystkim bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych i aminokwasów, co bezpośrednio wpływa na zdrowie włosów 1. Ponadto biotyna warunkuje prawidłowy metabolizm białek i tłuszczów oraz utrzymuje równowagę między podażą substancji odżywczych a endogenną syntezą nowych związków 3.
Warto zauważyć, że biotyna jest nie tylko dostarczana z pożywieniem, ale również syntetyzowana przez florę bakteryjną jelit, dzięki czemu jej niedobory występują stosunkowo rzadko 3.
Rola w produkcji keratyny
Najważniejszą funkcją biotyny w kontekście zdrowia włosów jest jej udział w produkcji keratyny – podstawowego białka budującego włosy 1. Witamina B7 dostarcza do macierzy włosa wiązania siarkowe, które są niezbędne do powstawania keratyny 4. Dzięki temu biotyna bezpośrednio wpływa na strukturę włosów, zapobiegając ich łamliwości i rozdwajaniu końcówek 1.
Badania wykazały, że niedobór biotyny jest związany z nieprawidłowym metabolizmem kwasów tłuszczowych, co często prowadzi do utraty włosów 2. Warto podkreślić, że cząsteczki biotyny zawierają w swojej budowie siarkę potrzebną do tworzenia keratyny, która jest głównym składnikiem macierzy włosów zawierającym cysteinę (aminokwas bogaty w siarkę) 2.
Dzięki tym właściwościom biotyna korzystnie wpływa na grubość włosów, ich elastyczność i połysk 5. Uczestniczy w produkcji tzw. masy keratynowej odpowiedzialnej za budowę włosa i jego przyrost, istotnie wspomagając tempo wzrostu włosów 2.
Wpływ na cebulki i skórę głowy
Biotyna wywiera wielokierunkowy wpływ na cebulki włosowe i skórę głowy. Przede wszystkim poprawia ukrwienie skóry głowy, wzmacniając cebulki, dzięki czemu włosy rosną mocniejsze 6. Wspiera także procesy regeneracyjne w mieszku włosowym, co sprzyja zdrowemu wzrostowi włosów 1.
Co więcej, witamina B7 reguluje metabolizm skóry głowy i wywiera korzystny wpływ na korzeń (macierz) włosa, odpowiadający za wytwarzanie mocnych i elastycznych wiązań siarkowych, które spajają łodygę włosa na całej długości 2. Poprzez regulowanie metabolizmu skóry głowy wpływa na stan korzeni włosów i tempo wzrostu łodygi włosa 2.
Biotyna wykazuje również działanie normalizujące na gruczoły łojowe. Umożliwia odpowiedni przepływ impulsów nerwowych w skórze i tkance podskórnej, zapewniając prawidłowe funkcjonowanie gruczołów potowych i łojowych 3. Dlatego niedobór biotyny często prowadzi do nasilonego przetłuszczania się włosów 3. Dodatkowo witamina B7 hamuje proces siwienia włosów i przeciwdziała ich wypadaniu 2.
Korzyści biotyny dla włosów obejmują ograniczenie nadmiernego wypadania, wsparcie walki z różnymi odmianami łysienia, przyspieszenie tempa wzrostu włosów oraz stymulację porostu nowych włosów 1.
Najczęstsze skutki uboczne stosowania biotyny
Mimo powszechnego stosowania biotyny jako suplementu na włosy, jej zażywanie nie zawsze pozostaje bez konsekwencji. Choć biotyna właściwości odżywcze dla włosów ma niezaprzeczalne, warto poznać również jej ciemniejszą stronę. Przyjrzyjmy się najczęstszym skutkom ubocznym, które mogą wystąpić podczas suplementacji witaminą B7.
Problemy żołądkowe i trawienne
Układ pokarmowy często jako pierwszy reaguje na suplementację biotyną. Problemy żołądkowo-jelitowe należą do najczęściej zgłaszanych dolegliwości, choć występują stosunkowo rzadko – nie więcej niż u 1 na 1000 osób przyjmujących biotynę 7. Wśród najczęstszych objawów można wymienić:
Co ciekawe, te dolegliwości mogą się pojawić nawet przy stosowaniu zalecanych dawek terapeutycznych i są zależne od indywidualnej wrażliwości organizmu na biotynę 7. Osoby z wrażliwym przewodem pokarmowym powinny zachować szczególną ostrożność, rozpoczynając suplementację od mniejszych dawek.
Zaburzenia hormonalne i wyniki badań
Najpoważniejszym i często pomijanym skutkiem ubocznym stosowania biotyny jest jej wpływ na wyniki badań laboratoryjnych. Osoby przyjmujące suplementy zawierające biotynę są szczególnie narażone na ryzyko nieprawidłowych wyników badań poziomu hormonów 1. Amerykańskie Towarzystwo Tyreologiczne już w 2016 roku zwróciło uwagę, że stosowanie preparatów biotyny może istotnie wpływać na wyniki badań hormonalnych 110.
Biotyna może zafałszowywać wyniki poprzez wiązanie się z używanym w technice laboratoryjnej kompleksem streptawidyna/awidyna-biotyna 10. W efekcie otrzymujemy fałszywie zaniżone lub zawyżone wyniki stężenia hormonów 1. Najczęściej obserwuje się:
- Zaniżone wyniki TSH i zawyżone wartości hormonów obwodowych (FT4, FT3), co może błędnie sugerować nadczynność tarczycy 110
- Nieprawidłowe wyniki badań takich hormonów jak: parathormon, testosteron, estradiol, kortyzol czy DHEAS 35
Ponadto biotyna może fałszować wyniki badań ferrytyny, kwasu foliowego, witaminy B12, prolaktyny, a nawet testu ciążowego 311. Aby mieć pewność, że wyniki badań są miarodajne, zaleca się odstawienie suplementów biotyny na 2-7 dni przed pobraniem krwi 13. Zazwyczaj stężenie TSH i fT4 wraca do wartości prawidłowej po 24-48 godzinach od przyjęcia ostatniej dawki 110.
Wzmożony porost owłosienia na ciele
Choć biotyna na włosy stosowana jest głównie w celu poprawy kondycji włosów na głowie, może również stymulować wzrost włosów w innych miejscach ciała. Jest to rzadki, ale możliwy skutek uboczny, szczególnie przy stosowaniu wysokich dawek biotyny. Efekt ten jest bezpośrednio związany z mechanizmem działania biotyny na cebulki włosowe – biotyna na co jest szczególnie wrażliwa, to właśnie pobudzanie cebulek włosowych, niezależnie od ich lokalizacji na ciele.
Reakcje alergiczne i skórne
Biotyna skutki uboczne może również wywołać w postaci reakcji alergicznych. Objawy nadwrażliwości na biotynę występują rzadko (rzadziej niż u 1 na 1000 osób) lub bardzo rzadko (u 1 lub mniej na 10 tysięcy) 912. Najczęstsze objawy reakcji alergicznej to:
W skrajnych przypadkach mogą wystąpić zaburzenia oddechowe, a nawet reakcja anafilaktyczna stanowiąca stan zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej interwencji 13. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów alergii, należy natychmiast przerwać suplementację i skonsultować się z lekarzem 14.
Ponadto istnieją doniesienia o innych potencjalnych skutkach ubocznych stosowania wysokich dawek biotyny, takich jak bezsenność, wzmożone pragnienie i nasilone oddawanie moczu 9. Warto zaznaczyć, że organizm wydala nadmiar biotyny z moczem, więc ryzyko przedawkowania jest stosunkowo niskie 15.
Kiedy biotyna może zaszkodzić?
Choć biotyna zyskała status “witaminy piękności”, istnieją sytuacje, w których jej przyjmowanie może przynieść więcej szkody niż pożytku. Mimo pozornego bezpieczeństwa, warto poznać okoliczności, gdy suplementacja biotyną może okazać się problematyczna.
Przyjmowanie bez potwierdzonego niedoboru
Jednym z najczęstszych błędów jest suplementacja biotyny bez uprzedniego potwierdzenia jej niedoboru. Badania naukowe nie dostarczyły wiarygodnych dowodów na skuteczność suplementacji biotyną u osób, u których nie stwierdzono jej niedoborów. Dotyczy to zwłaszcza stosowania jej w celu poprawy kondycji włosów i paznokci.
Niedobory biotyny występują niezwykle rzadko. Pojawiają się głównie u osób:
- Po długotrwałej antybiotykoterapii
- Z zaburzeniami mikroflory jelitowej
- Nadużywających alkoholu
Warto zaznaczyć, że biotyna jest syntetyzowana przez florę bakteryjną jelit, a także występuje powszechnie w żywności. W związku z tym suplementacja jest zasadna jedynie w przypadku jej niedostatecznego spożycia wraz z pożywieniem, co może objawiać się wypadaniem włosów, łamliwością paznokci i stanami zapalnymi skóry.
Interakcje z lekami i choroby tarczycy
Szczególnie niebezpieczne mogą być interakcje biotyny z różnymi lekami. Przyjmowanie biotyny może istotnie wpływać na wiarygodność wyników badań laboratoryjnych krwi, zwłaszcza dotyczących hormonów tarczycy.
Najważniejsze interakcje biotyny z lekami:
Biotyna może wchodzić w interakcje z następującymi lekami:
- Leki przeciwdrgawkowe (fenytoina, karbamazepina, fenobarbital, prymidon) – powodują zmniejszenie stężenia biotyny we krwi
- Kwas walproinowy – obniża aktywność biotynidazy, enzymu uczestniczącego w przemianach metabolicznych biotyny
- Antybiotyki – mogą zmniejszać stężenie biotyny poprzez zaburzanie funkcji mikroflory jelitowej
- Hormony steroidowe – mogą przyspieszać katabolizm biotyny w tkankach
Szczególną ostrożność powinny zachować osoby z cukrzycą, ponieważ biotyna w połączeniu z chromem obniża poziom cukru we krwi. Stosowanie biotyny w czasie ciąży i u dzieci powinno odbywać się wyłącznie na zlecenie lekarza.
Najpoważniejszy problem dotyczy jednak wpływu na diagnostykę chorób tarczycy. Przyjmowanie wysokich dawek biotyny może fałszować wyniki badań poziomu TSH i hormonów tarczycy. Wysokie stężenie witaminy B7 we krwi może powodować fałszywie niski poziom TSH i fałszywie wysokie stężenie T4 i T3, co może błędnie sugerować nadczynność tarczycy (choroba Gravesa-Basedowa). W konsekwencji pacjent może otrzymać niepotrzebne leczenie, które będzie dla niego szkodliwe.
Zbyt wysokie dawki w suplementach
Popularne suplementy diety często zawierają nawet dziesięciokrotnie większe stężenie witaminy B7 niż zalecane. Dawki powyżej 10 mg dziennie mogą fałszować wyniki wielu badań laboratoryjnych. Wpływają nie tylko na oznaczenia hormonów tarczycy, ale także:
- Troponiny
- Digoksyny
- Ferrytyny
- Testosteronu
- Progesteronu
- Domowych testów ciążowych
Choć sama biotyna nie jest toksyczna w wysokich dawkach (nadmiar wydala się z moczem), długotrwała i nieprzemyślana suplementacja może prowadzić do zaburzeń ze strony układu pokarmowego – biegunki, nudności, wymioty i bóle brzucha.
Przy długotrwałym przyjmowaniu wysokich dawek mogą pojawić się objawy takie jak bezsenność, wzmożone pragnienie i nasilone oddawanie moczu. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do zaburzeń równowagi metabolicznej.
Przed planowanymi badaniami krwi zaleca się odstawienie suplementów biotyny. Eksperci rekomendują przerwę w suplementacji na 48-72 godziny przed pobraniem krwi, choć niektóre źródła sugerują nawet 7-dniową przerwę w przypadku badania przeciwciał.
Pamiętajmy, że suplementacja biotyny powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza lub trychologia, szczególnie gdy przyjmujemy inne leki lub cierpimy na schorzenia metaboliczne. Przede wszystkim warto opierać się na zbilansowanej diecie, która dostarcza odpowiednich ilości tej witaminy.
Jak bezpiecznie stosować biotynę?
Stosowanie biotyny wymaga odpowiedniego podejścia, aby maksymalnie wykorzystać jej korzystne właściwości, jednocześnie minimalizując ryzyko biotyna skutki uboczne. Przyjrzyjmy się zasadom bezpiecznej suplementacji tej witaminy.
Zalecane dzienne dawki
Rekomendowane dawki biotyny różnią się znacząco w zależności od celu stosowania. Dla zdrowego dorosłego człowieka referencyjna wartość spożycia wynosi zaledwie 30-50 µg dziennie 616. Natomiast w przypadku kuracji na włosy, dawki terapeutyczne są znacznie wyższe:
- W leczeniu problemów z włosami i paznokciami zaleca się dawki od 5 mg do 10 mg dziennie 1718
- Niektórzy specjaliści rekomendują niższe dawki, około 2,5 mg dziennie 2
- W suplementach diety stężenie biotyny często waha się między 5000 µg a 10000 µg 419
Przede wszystkim należy pamiętać, aby nie przekraczać dawki 10 mg biotyny dziennie bez konsultacji lekarskiej 20. Osoby przyjmujące biotynę powinny stosować się do zaleceń producenta danego preparatu i przestrzegać dawkowania podanego na opakowaniu.
Czas trwania kuracji
Długość stosowania biotyny zależy od celu terapii i indywidualnej reakcji organizmu. W przypadku standardowej kuracji poprawiającej stan włosów:
- Pierwsze efekty są widoczne zazwyczaj po około 4 tygodniach stosowania 218
- Całkowita kuracja powinna trwać minimum 3-6 miesięcy 2017
- Po 6 miesiącach suplementacji zaleca się miesięczną przerwę 20
Natomiast leczenie ukierunkowane na regenerację skóry, włosów i paznokci wymaga dłuższego czasu – minimum 6 miesięcy 217. Wynika to z naturalnego cyklu wzrostu włosów i paznokci. Paznokcie rosną w tempie 0,5-1,2 mm tygodniowo, a włosy 1,2-2,5 cm miesięcznie 2. Wobec tego dogłębna regeneracja jest procesem długotrwałym.
Konsultacja z lekarzem lub trychologiem
Zanim rozpoczniesz suplementację biotyną, warto skonsultować się ze specjalistą. Jest to szczególnie istotne w przypadku:
- Dzieci i młodzieży – biotynę można stosować wyłącznie po zaleceniu lekarza 822
- Kobiet w ciąży i karmiących piersią 1622
- Osób przyjmujących inne leki 6
- Pacjentów planujących badania laboratoryjne 4
Jeżeli po trzech miesiącach stosowania biotyny objawy wypadania włosów nie ustępują, konieczna jest konsultacja z dermatologiem lub trychologiem 17. Specjalista zleci odpowiednie badania w celu ustalenia prawdziwej przyczyny problemów z włosami i zaproponuje ukierunkowane leczenie.
Pamiętaj, aby poinformować lekarza o przyjmowaniu biotyny przed wykonaniem badań laboratoryjnych. Zaleca się odstawienie suplementów zawierających biotynę na kilka dni przed planowanymi badaniami krwi, zwłaszcza dotyczącymi poziomu hormonów 4.
Alternatywy i wspomagacze dla zdrowych włosów
Poza samą biotyną istnieje wiele innych składników, które mogą znacząco poprawić kondycję włosów. Warto poznać alternatywne rozwiązania, zwłaszcza gdy obawiamy się biotyna skutki uboczne lub gdy suplementacja biotyną nie przynosi oczekiwanych efektów.
Inne witaminy i minerały (selen, cynk, krzem)
Cynk to kluczowy pierwiastek wpływający na keratynizację włosów. Jego niedobór często wiąże się z nadmiernym wypadaniem włosów 7. Należy jednak pamiętać, że najlepiej przyswajalny jest cynk zawarty w produktach zwierzęcych, dlatego wegetarianie powinni szczególnie monitorować jego poziom w organizmie 23.
Selen, jako potężny antyoksydant, wspiera układ odpornościowy i chroni komórki przed stresem oksydacyjnym 24. Badania wykazały znaczne zmniejszenie wypadania włosów u pacjentek przyjmujących selen 1. Jednakże jest to pierwiastek o wąskim zakresie między dawką zalecaną a toksyczną – można go łatwo przedawkować 1.
Krzem natomiast wpływa na prawidłową elastyczność włókien kolagenowych i naskórka. Jego właściwa podaż często przynosi pożądane efekty w postaci ograniczenia wypadania włosów, ich wzmocnienia, a nawet zagęszczenia 23. Dawka krzemu dla dorosłego powinna wynosić 20-30 mg dziennie 23.
Kosmetyki z biotyną – szampony, odżywki, ampułki
Nowoczesne kosmetyki z biotyną stanowią bezpieczną alternatywę dla suplementów doustnych. Szampony z biotyną działają bezpośrednio na skórę głowy i cebulki włosowe. Delikatnie oczyszczają, jednocześnie stymulując wzrost włosów 10.
Profesjonalne szampony łączą często biotynę z innymi składnikami aktywnymi jak:
- olej arganowy, który głęboko nawilża i odżywia pasma 25
- proteiny ryżu i białego łubinu 10
- kofeina, która energetyzuje cebulki 10
Oprócz szamponów, dostępne są również odżywki oraz ampułki z biotyną. Ampułki należy nakładać na cebulki włosów 2-3 razy w tygodniu przez minimum miesiąc 26. Natomiast odżywki pielęgnacyjne zawierają średnio 22 składniki aktywne, które wzmacniają włosy i ułatwiają rozczesywanie 27.
Dieta bogata w biotynę
Zamiast suplementów, warto najpierw zadbać o odpowiednią dietę. Przy standardowej diecie niedobór biotyny praktycznie nie występuje 1. Biotyna jest dostarczana w pokarmach takich jak drożdże, orzechy czy soja 28.
Przykładem posiłku bogatego w selen, cynk i krzem może być spaghetti z makaronu razowego z soczewicą, papryką, marchewką, cebulą, czosnkiem, natką pietruszki i sezamem 23. Warto także regularnie spożywać mieszanki nasion jako przekąskę lub dodatek do posiłków.
Podsumowanie
Biotyna niewątpliwie może być cennym sprzymierzeńcem w walce o piękne i zdrowe włosy, jednak należy pamiętać o jej potencjalnych skutkach ubocznych. Przede wszystkim warto zdawać sobie sprawę, że suplementacja biotyną bez potwierdzonego niedoboru może przynieść więcej szkody niż pożytku. Dodatkowo wysokie dawki tej witaminy mogą zakłócać wyniki badań laboratoryjnych, szczególnie tych związanych z funkcjonowaniem tarczycy.
Zanim więc zdecydujesz się na suplementację biotyną, zastanów się nad konsultacją z lekarzem lub trychologiem. Specjalista pomoże określić właściwą dawkę oraz czas trwania kuracji, minimalizując ryzyko wystąpienia efektów niepożądanych. Pamiętaj również o odstawieniu suplementów na kilka dni przed planowanymi badaniami krwi.
Warto rozważyć także alternatywne rozwiązania wspierające zdrowie włosów. Zbilansowana dieta bogata w naturalne źródła biotyny, cynku, selenu i krzemu często stanowi bezpieczniejszą opcję niż suplementacja. Równie skuteczne mogą okazać się kosmetyki zawierające biotynę, które działają bezpośrednio na skórę głowy i cebulki włosowe.
Podsumowując, biotyna może znacząco poprawić kondycję włosów, ale wymaga rozsądnego podejścia. Umiejętne połączenie odpowiedniej diety, właściwej pielęgnacji oraz ewentualnej suplementacji pod kontrolą specjalisty pozwoli cieszyć się zdrowymi i pięknymi włosami bez narażania się na niepotrzebne ryzyko. Zdrowe włosy wymagają całościowego podejścia – biotyna stanowi jedynie element większej układanki, której wszystkie części trzeba właściwie dopasować.
Referencje
[1] – https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/niedobory-witamin-i-mineralow-a-wypadanie-wlosow-co-jesc-na-zdrowe-wlosy-i-paznokcie/?srsltid=AfmBOoqITu52M3xMtUMSdisWH-QVFmQa3zJWU6NSERqV_gU2Vac2_f6-[2] – https://farmacjapraktyczna.pl/opieka-farmaceutyczna/opieka/biotyna-magiczna-substancja-wzmocnienie-wlosow-paznokci
[3] – https://www.medonet.pl/badania,ta-witamina-falszuje-wyniki-badan–jest-skladnikiem-popularnych-suplementow,artykul,38374114.html
[4] – https://www.labtestsonline.pl/news/wedlug-doniesien-amerykanskiej-agencji-ds-zywnosci-i-lekow-fda-biotyna-moze-miec-wplyw-na-wyniki-niektorych-badan-laboratoryjnych
[5] – https://policlinica.pl/wplyw-biotyny-na-wyniki-badan-laboratoryjnych/
[6] – https://drturowski.pl/pl/biotyna-dla-wlosow-jak-dziala-na-organizm/
[7] – https://www.doz.pl/apteka/k4333-Wlosy_skora_paznokcie
[8] – https://www.medicover.pl/leki/biotylek,32918,d,1344
[9] – https://apteline.pl/artykuly/biotyna-czy-jej-stosowanie-przeciwko-wypadaniu-wlosow-ma-skutki-uboczne?srsltid=AfmBOooBCs9qpL3V4dchKSFI3zjLfZLaaMsDxQGnVI740zXyc39gBFMe
[10] – https://www.fryzomania.pl/blog/szampon-z-biotyna-ranking-top8-najlepszych.html?srsltid=AfmBOopcsixYQwC_XBVNK5QlXANNQHgoVeohuyBunmUUDAM3XIAk44UC
[11] – https://zdrowievalentis.pl/pl/blog/Jak-biotyna-naprawde-wplywa-na-organizm-Fakty-i-mity/71
[12] – https://apteline.pl/artykuly/biotyna-czy-jej-stosowanie-przeciwko-wypadaniu-wlosow-ma-skutki-uboczne?srsltid=AfmBOooKw5ZpIFOhPNpbx5R2DqHvxaCGl1BMSCg2p_tRoNHCHr_URK9H
[13] – https://leksykon.com.pl/tag/reakcja-alergiczna-na-biotyne/
[14] – https://www.bears-with-benefits.pl/blogs/magazyn/suplementy-biotyny-czas-trwania-czas-skutki-uboczne-i-wplyw-na-tarczyce-i-wage?srsltid=AfmBOooftxFCLjJozGTwyKWfdSW6_vUfx-KjXK0mFjnRA_NSMZqUbK1w
[15] – https://rukolacatering.pl/skutki-zdrowotne-niedoboru-i-zbyt-wysokiego-poziomu-biotyny-witaminy-b7/
[16] – https://formeds.pl/pages/witamina-b7?srsltid=AfmBOoqnPv03_lcTYgQAeMrgDayphUMwOBRhRdVLu-9OJgjwv6M0jXUt
[17] – https://www.medexpress.pl/zdrowie-uroda/biotyna-skuteczne-antidotum-na-wypadanie-wlosow-82908/
[18] – https://www.doz.pl/leki/w139-biotyna
[19] – https://intenson.pl/en/blogs/blog/jak-dawkowac-biotyne-jaka-dzienna-dawka?srsltid=AfmBOoprt3M1QqlNbb2alqU4D3ijtNojv_W6g9R-JExahzxwza7auen9
[20] – https://twojcel.to/biotyna-10mg-z-naturalnym-krzemem-100-tabletek.html
[21] – https://recepta.pl/artykuly/biotyna-jak-suplementowac-zrodla-dawkowanie-dzialanie?srsltid=AfmBOopvHwKotBstmwcq5rNCoWHuQb79W_v4jGCS6qmiYks_pqr_T1HY
[22] – https://www.medicare.pl/oeparolmed-biotyna-10-mg-90-tabletek.html
[23] – https://curlywurlysistas.pl/2020/10/22/dieta-a-wlosy-cynk-selen-i-krzem/
[24] – https://betterme.bio/pl/p/Biotyna-Forte-Krzem-Cynk-Selen-100-kapsulek/42
[25] – https://darmarsklep.pl/szampony-przeciw-wypadaniu-wlosow/arganicare-biotin-regenerating-shampoo-szampon-do-wlosow-z-biotyna-400ml?srsltid=AfmBOooAqksWdg589JuyFUSFHjlU9VTVtwYmiSnbQQtEZFgnJxTcP95X
[26] – https://www.hebe.pl/revuele-ampulki-z-biotyna-do-wlosow-8×5-ml-1-opak.-000000000000381202.html
[27] – https://biotynox.pl/kosmetyki-do-wlosow-biotynox/
[28] – https://www.notino.pl/skladniki-kosmetykow/biotyna/
